Her ne kadar insanın havacılık anlayışı Wright kardeşlerin başlangıçta düşündüklerinden çok daha ileri gitmiş olsa da asıl korku yıllardır değişmedi: “Ya gökten düşersem?”
Ulaşabileceğiniz herhangi bir yardımın birkaç bin metre aşağıda, güvenli bir şekilde yerde olması ve yer çekiminin her zaman size karşı etkide bulunacağı fikri bu endişeleri gidermez.
Perspektif açısından, araba sürerken gazınızın bittiğini düşünün. Arabanızı en yakın yakıt durağına itmek zorunda kalma düşüncesi çok yorucu değil mi?
Ancak arabalar karada olduğu sürece er ya da geç bir benzin istasyonuna varacaklar. Peki bir uçağın uçuş sırasında ‘yakıtı’ biterse ne olur?
Havada yakıt ikmali
Uzun mesafelerde bir uçağın yakıtının bitmesi riski fazlasıyla gerçektir. Bu nedenle, uçaklara uçuş sırasında yakıt depoları daha büyük uçaklar tarafından yakıt ikmali yapılır.
Bu genellikle havada yakıt ikmali olarak bilinir.Ancak havada yakıt ikmali standart bir uygulama değildir ve yalnızca kritik operasyonlarda çare olarak kullanılır.
Bir uçağın havada yakıtı ne zaman biter
Bir motorunun yakıt almaması iki şeyden kaynaklanabilir. Bunlardan ilki, yakıtın uçakta mevcut olduğu ancak hat arızaları nedeniyle motora ulaşamadığı durumlardır. Bu gibi durumlarda, yakıt yetersizliği ancak servisle giderilebilir.
İkinci olarak ise yakıt tükenmesi, yakıtın tamamen yokluğudur. Yakıt tükenmesinin nedenleri aşağıdakiler olabilir, ancak bunlarla sınırlı değildir:
1. Daha uzun mesafelerdeki görevler.
2. Gerekli yakıtın yanlış hesaplanması veya eksik tahmin edilmesi.
3. Alçak irtifalarda hava akımlarından dolayı kilometre kaybı.
Yakıt tükenmesi genellikle belirli bir yolculuğun sonuna doğru meydana gelir ve yakıt ikmali ile giderilebilir.
Hangi tür uçaklara havada yakıt ikmali yapılır
Uçaklar genellikle yerde yakıt ikmali yapmak üzere tasarlanmıştır. Havada yakıt ikmali yapabilmek için, aracın yakıt portlarının yakıt ikmali boruları ile erişilebilecek şekilde uygun bir konuma taşınması gerekir.
Böylece, modifiye edilmeleri şartıyla, tüm uçaklara havada yakıt ikmali yapmak mümkün olabilir.
Ancak yakıt ikmal maliyetinin sadece yakıt maliyeti olduğu karayolu taşıtlarının aksine; havada yakıt ikmali çok pahalı bir iştir.
İki uçağın bu kadar yakın uçmasından kaynaklanan güvenlik sorunları da eklenince, maddi ve manevi maliyetler hızla artabiliyor. Bu nedenle havada yakıt ikmali yalnızca askeri operasyonlarla sınırlıdır.
Bu kuralın dikkate değer istisnaları, devlet başkanlarını taşıyan özel uçaklar gibi stratejik açıdan önemli uçaklardır. Başkanlık uçaklarının çoğu, ulusal önemleri nedeniyle havada yakıt ikmalini kabul edecek şekilde değiştirilmiş ticari uçaklardır .
Ticari ve özel uçaklara havada yakıt ikmali yapmak güvenlik, ekonomik ve lojistik açılardan mümkün değildir.Bu nedenle, bunun yerine aktarma yapmaları istenmektedir ve çeşitli havalimanlarında acil inişler için protokoller bulunmaktadır.
Havada yakıt ikmali nasıl yapılır
Prensip olarak havada yakıt ikmali oldukça basit bir işlemdir. Yakıt, uçuş sırasında ‘tanker’ uçak aracılığıyla ‘alıcı’ uçağa teslim edilir.
Yakıt ikmali yapılana kadar uçuşunu sürdürmesi gerektiğinden, alıcı uçağın bir miktar yakıtının kalması gerektiğini belirtelim.
Tanker uçağı uçarak alıcı uçağa sabit veya esnek borularla bağlanır ve ardından yakıtı üzerine pompalar.
Bu boru, alıcı uçaktaki bir yuvaya veya sondaya sabitlenir.Yakıt akışına yardımcı olmak için alıcı uçak, tanker uçağın arkasında ve altında uçar.Yakıt ikmali hızı, yakıt ikmali sistemine ve alıcı uçağın boyutuna bağlıdır.
Dünya çapında havada yakıt ikmali operasyonları, aşağıdaki iki sistemden biri kullanılarak gerçekleştirilmektedir:
1. Uçan Boom sistemi
Boom, tanker uçağının kuyruk ucundan uzanan sert, geri çekilebilir bir borudur. Bu boru, tanker uçağında oturan bir boom operatörü tarafından, boomun ve alıcı uçağın sanal veya gerçek zamanlı görüntüleriyle yerleştirilir.
Alıcı uçak ‘yakıt ikmali konumu’ içindeyken, boom bir hazneye yerleştirilerek yakıt pompalamanın başlamasına izin verilir.
Boom, aerodinamik olmayan konfigürasyonu ve sertliği nedeniyle yüksek sürtünmeye sahiptir.Bu nedenle doldurma sırasında onu sabitleyen kanatçıklarla donatılmıştır.
Uçan boom, aşağıdaki görselde gösterildiği gibi B2 Stealth bombardıman uçağı gibi daha büyük uçaklara yakıt ikmali yapmak için kullanılır. Ancak, buy yöntemle aynı anda yalnızca bir uçağa yakıt ikmali yapabilir.
Uçan bomlar dakikada 1000 galona (3.7 bin litre) kadar pompalama kapasitesine sahiptir. Bu nedenle, yüksek hacimli depolama tanklarına sahip daha büyük askeri uçaklara yakıt ikmali yapmak için en iyi şekilde kullanılırlar.
Tanker uçaklarında aynı anda tek bir uçağa hizmet verebilecek tek bir uçan boom bulunur.
2. Prob ve Drogue sistemi
Bazı tanker uçakları sert boom yerine esnek hortumlar kullanır. Ayrıca yakıtı tek bir uçaktaki birden fazla depolama ünitesinde de taşıyabilirler.
Bu, onların tek bir görevde birden fazla uçağa yakıt ikmali yapabilmesini sağlar. Esnek hortumlar uçuş sırasında uçaktan açıldığında titreştiğinden, bunların stabilize edilmesi gerekir.
Bu, drogue adı verilen katlanabilir, sürüklenmeyi tetikleyen bir mekanizmanın takılmasıyla elde edilir. Drogue’lar tasarım açısından badminton toplarına benzer ve boru hattına sürtünme katarak onun darbe almasını önler.
Bu tür yakıt ikmali sistemlerine sahip uçaklar, gövdelerinden uzanan sabit veya geri çekilebilir borular olan sondalarla donatılmıştır.
Bu borular serttir ve yakıtı aktarmak için bir bağlantı kurarak yakıtın içine doğru yönlendirilir.Prob ve drogue sistemleri genellikle dakikada 600 galona kadar (2.2 bin litre) yakıt doldurabilir ve bu nedenle daha küçük uçaklar için daha fazla tercih edilirler.
Havada yakıt ikmali riskleri
İki uçağın yakın mesafede uçmasının yarattığı tehlike dışında, havada yakıt ikmali yapmanın başka birçok riski de vardır.
Dahili riskler arasında hortumun serbest bırakılması ve geri çekilmesi, yakıt pompaları vb. gibi yakıt ikmal sistemlerinin arızaları yer alır.
Dış riskler, yakıt dökülmesi riskinden, bağlama veya bağlantı kesme sırasında yakıt ikmali donanımının hasar görmesinden ve uçağın yanlış hizalanmasından kaynaklanır.
Özellikle gece uçuşlarında uzaysal oryantasyon bozukluğu, havada yakıt ikmali sırasında da büyük riskler oluşturmaktadır.
Risk azaltma için güvenlik protokolleri
Tanker uçaklarının alıcı uçağın yakınına gelmesi kaçınılmazdır. Bu nedenle, durumsal farkındalığı artırmak ve yakıt ikmali kazalarını azaltmak için güvenlik protokolleri ve arıza güvenliği mekanizmaları tasarlanmıştır.
Tanker uçakları, alıcı uçağın özellikle geceleri yönünü kaybetmesini önlemek için kısılabilir dış aydınlatma kullanır.
Uçaklar genellikle çarpışma riskini azaltmak için önceden belirlenmiş düzenlerde uçarlar.
Güvenli bir sızdırmazlık sağlanana kadar gaz pompalama başlamaz. Yakıt ikmalinden sonra hortum, artık yakıtın alıcı uçağın görüş pencerelerine dökülmesini önleyecek şekilde geri sarılır.
Acil durumda bağlantı kesme ve hızlı serbest bırakma işlemleri, ayrıca yakıt dökülmesini önlemek için bir güvenlik katmanı da ekler.
